اینترنت و تهدیدهای سلامت؛ از اعتیاد تا داروخانه‌های غیرمجاز آن‌لاین
منتشر شده در شمارهٔ ۵۸۳ هفته‌نامهٔ عصر ارتباط
رشد استفاده از اینترنت در زندگی روزمره نگرانی‌ها در خصوص تبدیل‌شدن عدّهٔ زیادی از کاربران به «معتادان اینترنتی» را افزایش داده است. بسیاری از روان‌شناسان نسبت به رواج رفتارهای بیمارگونهٔ آن‌لاین هشدار داده‌اند و معتقدند که استفادهٔ زیاد و بی‌حساب اینترنت باعث اختلال در رفتارها و روابط عاطفی، توانایی‌های فرزندپروری، ارتباط با دیگران و هویّت افراد شده‌است. همچنین شیوع اختلالات روانی، عدم تمرکز و حسّ بی‌تابی و عدم تعادل در کاربران را به بیماری جدید دنیای مدرن یعنی اعتیاد به اینترنت نسبت می‌دهند.
اگرچه اعتیاد به اینترنت در حال حاضر یک تشخیص روانشناسی بالینی رسمی محسوب نمی‌شود، امّا یافته‌های تحقیقات اوّلیه نشان می‌دهد که میان استفاده از اینترنت و نشانه‌های اختلالات افسردگی و اضطراب؛ مانند اختلال وسواس و اختلال کمبود توجّه، روابط معناداری وجود دارد. نوجوانان و جوانان در متن این آسیب‌پذیری قرار دارند و اینترنت پرسرعت و پهنای باند بالا، از نقش معناداری در این نسبت برخوردار بوده‌است. برخی دولت‌ها، مثل دولت کرهٔ جنوبی، اعتیاد به اینترنت را بحران بهداشت عمومی اعلام کرده‌اند و در چین نیز بیش از ۳۰۰ مرکز درمانی، به روان‌درمانی معتادان اینترنتی اختصاص داده شده است.
یافته‌های پژوهشی که در دانشگاه آزاد اسلامی و ادارهٔ کل بهزیستی استان همدان صورت گرفته است نشان می‌دهد که در ایران نیز اعتیاد به اینترنت با اختلالات روان‌شناختی شامل افزایش احساس تنهایی و افسردگی، اضطراب، استرس و هراس اجتماعی، کاهش عزّت نفس و سلامت عمومی و توانایی ابراز وجود، ویژگی‌های شخصیتی و از آن جمله درون‌گرایی و روان‌نژندی و نیز با آسیب‌های اجتماعی شامل کاهش سازگاری و عمل‌کرد خانواده و مهارت‌های اجتماعی و افزایش طلاق ارتباط دارد.
تهدیدهای سلامت در فضای اینترنت محدود به اعتیاد اینترنتی نمی‌شود. ارائهٔ خدمات و مشاوره‌های غیرمجاز پزشکی نیز از بزرگترین تهدیدهای اینترنتی علیه سلامت است. برخی افراد و گروه‌ها با راه‌اندازی وب‌سایت‌های مشاوره و فروش خدمات پزشکی و دارویی غیرمجاز، باعث تهدید فضای سلامت مردم شده و اطّلاعات غلط و محصولات خطرناک را به اسم دارو به مردم می‌فروشند. تقریباً در همهٔ دنیا به لحاظ اهمیّت موضوع سلامت، ارائهٔ این‌گونه خدمات از طریق اینترنت ممنوع و یا شامل مقرّرات سخت‌گیرانه‌ای است.
فروشگاه‌هایی که دارو و محصولات مرتبط با سلامت و بهداشت را به صورت اینترنتی به فروش می‌رسانند، به تبلیغات رنگارنگی در وب‌سایت‌های دیگر دست می‌زنند و حتّی در شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای هم تبلیغ می‌کنند. مطابق قانون، ارائهٔ هرگونه خدمات و محصولات پزشکی و دارویی فقط در مراکز درمانی و داروخانه‌های دارای مجوّز آزاد است و از این رو هیچ فروشگاه اینترنتی حقّ فروش دارو و محصولات مرتبط با سلامت و بهداشت را نخواهد داشت.
بسیاری از فروشگاه‌های آن‌لاین غیرقانونی به صورت بین‌المللی مدیریت می‌شوند و کارتل‌های بزرگ تولید و عرضهٔ داروهای غیرمجاز، محصولات این فروشگاه‌ها را تأمین می‌کنند.
چند سالی است که در سطح بین‌المللی فعّالیّت‌های هماهنگی در جهت مبارزه با این فروشگاه‌ها، آغاز شده‌است. پلیس بین‌الملل (اینترپل) در قالب یک سلسله عملیات‌های هماهنگ به نام «پانگه‌آ» و با همکاری با پلیس‌های سایبری سایر کشورها، وظیفهٔ مبارزه با وب‌سایت‌های اینترنتی غیرمجاز تهدید‌کنندهٔ سلامت را بر عهده گرفته است. بنا به گزارش پلیس بین‌الملل در وب‌سایت رسمی خود، در آخرین عملیات موسوم به عملیات پانگه‌آ۶ که با حضور موثّر ۹۹ کشور و از جمله پلیس سایبری نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در ماه ژوئن ۲۰۱۳ صورت گرفت، بیش از ۱۳۷۰۰ وب‌سایت تعطیل شدند و حدود ۵۳۴۰۰۰ قلم محصولات غیرمجاز ضبط شد و ۲۱۳ نفر از مجرمان نیز دستگیر شدند. رئیس پلیس سایبری ناجا نیز میزان کشف این پلیس در این عملیات هماهنگ بین‌المللی را در حدود چهارصد هزار قلم محصولات غیرمجاز پزشکی و بهداشتی با‌ارزش تقریبی سیزده میلیارد ریال اعلام کرد و افزود که در این رابطه ۸۴ نفر دستگیر شده‌اند.
به نظر می‌رسد که همچنان نقش آموزش و افزایش آگاهی و توانمندی کاربران در بکارگیری و استفاده از اینترنت و خدمات اینترنتی در کاهشِ آسیبِ تهدیدها و مخاطرات آن‌لاین در حوزهٔ سلامت و بهداشت، پر رنگ‌تر است و در این بین سازمان‌های مسؤول در امر سلامت مثل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه‌های علوم پزشکی در کشور بایستی با رصد و تمرکز بر فعّالیّت‌های مرتبط با سلامت در اینترنت، نسبت به اطّلاع‌رسانی و پیگیری‌های قانونی و اجتماعی برای کاهش مخاطرات سلامت، اقدام کنند.